تجارت جهانی گیاهان دارویی بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار است. این رقم تا سال ۲۰۵۰ به ۵ تریلیون دلار می‌رسد ولی سهم ایران ۰۹/۰ درصد است در حالی که بیش از ۲ هزار گونه تنوع گیاهی داریم.
سالهاست تولید عصاره از گیاهان مختلف در کشورهای پیشرفته تبدیل به صنعتی درآمدزا شده است ولی ایران با وجود بیش از 2 هزار گونه گیاهی هنوز جایگاه خود را در منطقه و دنیا پیدا نکرده است.
شرکت کشت و فرآوری گیاهان دارویی هلال احمر(سها جیسا) از جمله تولیدکنندگان عصاره‌های گیاهی است که 70 درصد نیاز بازار کشور را برای شرکت‌های داروسازی و تولید کننده مواد آرایشی بهداشتی تامین می‌کند. اما اینکه چرا هنوز از این صنعت برای صادرات استفاده نکرده‌ایم سوالی است که مدیرعامل این شرکت به‌آن پاسخ داد.
فارس:ا غلب مواد اولیه دارویی ما چه تولید داخل و چه وارداتی‌ها شیمیایی است، چقدر امکان استفاده از عصاره‌های گیاهی در داروها وجود دارد؟
امامی: عصاره گیاهان دارویی نقش پررنگی را می‌تواند در تولید داروها ایفا کند ولی صرف گیاهی بودن دارو نمی‌توان ادعا کرد که دارو عوارض ندارد.
باور غلطی بین مردم وجود دارد که برخی فکر می‌کنند هر داروی گیاهی عوارض دارویی یا تداخل دارویی با داروی دیگر ندارد به همین علت داروی گیاهی بدون نسخه به راحتی در اختیار مراجعه‌کننده قرار می‌گیرد. درحالی که باید مسئول فنی داروخانه یا پزشک معالج بیمار در جریان مصرف داروی گیاهی باشد چون ممکن است فرد دارویی مانند وارفارین یا آسپرین مصرف کند که با تداخل ایجاد کند.
فارس: تولیدکنندگان داخلی عصاره گیاهی چند درصد از نیاز بازار داخل را برای شرکت‌های دارویی و آرایشی بهداشتی تأمین می‌کنند؟
امامی: هیچ آمار رسمی نداریم ولی کم‌کم آمارها مدون می‌شود. خود وزارت بهداشت در این راستا وارد شده ولی شاید 60 تا 70 درصد نیاز به عصاره گیاهی در داخل تأمین می‌شود.
فارس: چرا علی رغم وجود بیش از 2 هزار گونه گیاهی در کشور، شرکت‌های معدودی در عرصه تولید عصاره گیاهی وارد شده‌اند؟
امامی: تا سال 89 یا 90 شاید رغبت چندانی نسبت به تولید داروهای گیاهی وجود نداشت و فقط 170 پروانه داروی گیاهی صادر شده بود ولی طی 2 سال اخیر این حوزه شیب تندی گرفته و تب مصرف عصاره‌های گیاهی در دارو و مواد آرایشی بالا گفته است.اکنون بالغ بر 60 کارخانه در داخل کشور در عرصه تولید عصاره گیاهی که در تهیه دارو و مواد آرایشی بهداشتی کاربرد دارند فعالیت می‌کنند.
فارس: چقدر از ظرفیت عصاره‌های گیاهی برای صادرات و ارزآوری برای کشور استفاده کرده‌اید؟
امامی: بیشتر نیاز داخل را تأمین می‌کنیم و به جز دو مورد جزئی که صادرات چند عصاره به دانمارک و چند نوع دمنوش به تاجیکستان به طور رسمی وارد صادرات نشده‌ایم.
فارس: فکر می‌کنید شرکت‌های ایرانی از جمله شما چقدر از ظرفیت تحقیق و توسعه(R&D) برای ارتقای کیفیت محصول و شناخت نیازهای بازار و در عین حال صادرات استفاده کرده‌اند؟
امامی: یکی از ضعف‌های کار ما بخش تحقیق و توسعه بازار است. آن قدر که باید از این امر بهره نگرفته‌ایم و اغلب از مدیریت سنتی بهره برده‌ایم. ولی در یکی دوسال اخیر در این مقوله هم وارد شده ایم و از طرفی از لحاظ تأمین نیروی انسانی به ویژه نیروی ماهر دستمان بسته است.
فارس: فکر می‌کنید چه موانعی سر راه صادرات ما وجود دارد که حتی نمی‌توانیم بازارهای خوب کشورهای همسایه را از آن خود کنیم و مشکل کجاست؟
امامی: طی سفرهایی که به اروپا و نمایشگاه گیاهان دارویی داشتیم متوجه شدیم که از لحاظ کیفیت از کشورهای چین و پاکستان جلوتریم ولی نسبت به شرکت‌های اروپایی باید بیشتر تلاش کنیم. چون خیلی از عصاره‌ها را به دلیل محدودیت تکنولوژی نمی‌توانیم تولید کنیم.
الان به جایی رسیده‌ایم که کیفیت عصاره‌های تولیدی ما از بسیاری عصاره‌های وارداتی خیلی برتر است.
فارس: چرا علی رغم کیفیت خوب محصول نمی‌توانیم بازار کشورهای منطقه را از آن خود کنیم؟
امامی: اصلاً بازاریابی نکرده‌ایم. در نمایشگاه با شرکت‌های چینی و هندی در مورد محصولات صحبت کردیم اظهار تعجب کردند و اصلاً نمی‌دانستند که ایران هم در عرصه تولید عصاره گیاهی وارد شده است. از طرفی قیمت تمام شده ما بالاست. در ایران گیاهان مورد نیاز برای تهیه عصاره به صورت مشخص کشت نمی‌شود و هر کشاورزی بنا به سلیقه خود گیاه را می‌کارد در حالیک ه در کشورهای دیگر کاشت گیاه برای تولید عصاره هدفمند است.
مثلاً ما باید برگ آویشن را کیلویی 15 هزار تومان از کشاورز بخریم ولی این رقم در کشور اروپایی فقط 2 یورو است از طرفی دیگر باقیمانده سموم و آفت‌کش‌ها در گیاهان مانعی سر راه استفاده از گیاهان است و تمام این جوانب صادرات را کمرنگ‌تر کرده است.
فارس: صادرات عصاره‌های گیاهی چقدر می‌تواند برای کشور ارز آوری داشته باشد؟
امامی: تجارت جهانی گیاهان دارویی 100 میلیارد دلار است و پیش‌بینی کرده‌اند که تا سال 2050 این رقم به 5 تریلیون دلار برسد که در ایران چیزی حدود 90 میلیون دلار و معادل 0.09 درصد است که قسمت اعظم آن مربوط به صادرات زعفران است و نقش گونه‌های گیاهی دیگر کمتر است.
فارس:الان بیش از 2 هزار گونه گیاهی در کشور داریم چرا به چند گیاه مانند زعفران خود را محدوده کرده‌ایم؟
امامی: تنوع گیاهی ما بسیار عالی است. شاید یکی، دو کشور شرایطی مانند ما را داشته باشند. تا 10 سال اخیر گیاهان دارویی با نازل‌ترین قیمت و بدون هیچ فرآوری صادر می‌شدند ولی الان وضعیت بهتر است و ارزش افزوده معنی پیدا کرده است اما روند رسیدن به نقطه مطلوب کند است. از طرفی بسته بندی و بازاریابی هم بی‌تاثیر نیست.
فارس: فکر می‌کنید مسئولان در حوزه فرآوری عصاره‌های گیاهی و تولید داروهای گیاهی چه کارهایی باید انجام دهند تا این حوزه پا بگیرد؟
امامی: مسئولان باید فرهنگ درست مصرف داروهای گیاهی دارویی را جا بیندازند و از طرفی وام‌های کلان با تنفس زیاد و سود کم را در نظر بگیرند چرا که این کار قبلاً برای صنایع بزرگ و داروهای سنتتیک اتفاق افتاده و اثربخش بوده است.
گفت‌وگو از فاطمه بیات