بازار دارویی کشور طی یک سال اخیر، همه نوع بحرانی را به خود دیده است. به موازات گران شدن قیمت ارز، قیمت داروهای وارداتی و حتی داروهای غیروارداتی هم گران شد، تا این که در اردیبهشت امسال، به طور رسمی بازار دارو از ارز مرجع محروم شد.
واردات دارو با ارز مبادله ای، قیمت داروها را به صورت تصاعدی افزایش داد و این افزایش قیمت برای بیماران خاص و صعب العلاج که قیمت داروهایشان گران تر از سایر بیماری هاست، چندین برابر مشکل ایجاد کرد.
در چنین اوضاع آشفته ای، سازمان غذا و دارو و سازمان تدارکات پزشکی هلال احمر، به عنوان دو سازمان متولی تهیه و توزیع دارو و تجهیزات پزشکی، در خط مقدم این بحران قرار داشتند. اگرچه هم اکنون با اختصاص اعتبارات از سوی وزارت نفت و نهاد ریاست جمهوری، مشکلات دارویی از مرحله بحران خارج شده است، اما ظاهر رستمی، مدیرعامل سازمان تدارکات پزشکی هلال احمر در گفت وگو با جام جم معتقد است که مشکلات دارو و درمان کشور هنوز به طور کامل حل نشده است.
رستمی تاکید می کند که وزارت بهداشت باید رفع اتهام، شفاف بینی و واقع بینی را در دستور کارش قرار و توضیح دهد که چرا واردات دارو، گاهی فقط به یک شرکت خاص اختصاص پیدا می کند، یا اصلا چه لزومی دارد که برای واردات دارو و تجهیزات پزشکی فقط به یک کشور وابسته باشیم.
سازمان تدارکات پزشکی هلال احمر طی ماه های گذشته علاوه بر بحران تهیه دارو با دغدغه های دیگری مثل واردات سرنگ آلوده چینی، تحریم های دارویی و مشکلات تامین مواد اولیه برخی داروها و تجهیزات پزشکی روبه رو بوده است که در گفت وگو با مدیرعامل این سازمان، این مسائل و همچنین اوضاع فعلی بازار دارو و تجهیزات پزشکی کشور، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.
برخی کارشناسان نظام سلامت و درمان معتقدند که تهیه و توزیع دارو باید در حیطه وظایف وزارت بهداشت باشد و نباید هلال احمر در این عرصه، موازی وزارت بهداشت عمل کند. چه لزومی دارد که هلال احمر در کار تولید و واردات دارو وارد شود؟
سازمان تدارکات پزشکی هم برای عموم مردم و هم برای مسئولان یک ظرفیت ناشناخته است؛ در حالی که به نظرم در سازمان تدارکات، ظرفیت های زیادی وجود دارد که این سازمان می تواند هم در بخش تامین داروهای فوریتی کشور و هم در بخش تولید تجهیزات پزشکی، موثر باشد.
دلایل زیادی وجود دارد که نشان می دهد حضور ما در تهیه و واردات دارو، ضروری و برای کشور مفید است.
اول این که در بخش تامین و واردات دارو، جمعیت هلال احمر یک جمعیت شناخته شده و بین المللی است و هلال احمر برای این که بتواند در عرصه بین المللی و براساس منشور اقدام های بشردوستانه حرکت کند، محدودیتی ندارد. به همین دلیل نیز تهیه دارو برای سازمان تدارکات پزشکی هلال احمر، بسیار راحت تر از سازمان های دیگر است.
دوم این که ما در تامین داروی مورد نیاز کشور، نگاه بشردوستانه داریم و نه نگاه منفعت طلبانه. یعنی آن قدر که به تامین دارو برای حل نیاز بیمار می اندیشیم، به سود نمی اندیشیم.
سوم این که جنس کار در تدارکات پزشکی به گونه ای است که علاوه بر داشتن منابع انسانی متخصص در بخش های مختلف سازمان، تجربه بالایی هم در تهیه و واردات دارو داریم. مثلا تجربه حضور در هشت سال دفاع مقدس، این سازمان را برای مقابله با بحران های دارویی کشور پخته کرده است.
همچنین نباید از یاد ببریم که سیاستگذار بخش دارو، سازمان غذا و داروست و ما بدون مجوز وزارت بهداشت نمی توانیم دارو وارد کنیم و البته در این مورد هم هیچ حرف و اعتراضی نداریم، اما این که وزارت بهداشت باید از ظرفیت های هلال احمر برای تولید دارو و تهیه تجهیزات پزشکی بیشتر بهره ببرد، حرف داریم.
این روزها سازمان تدارکات پزشکی، روی تولید چه محصولات پزشکی تمرکز کرده است؟
علاوه بر تهیه و واردات دارو، امروز سازمان تدارکات پزشکی سه کارخانه عظیم دارد که به تولید تجهیزات پزشکی مثل انواع سرنگ و صافی دیالیز می پردازد که در زمینه تولید این گونه تجهیزات پزشکی هم به سود نگاه نمی کنیم.
برای تولید این تجهیزات سه نکته مهم را مدنظر داریم و همه این محصولات باید کیفیت لازم، بازار مصرف و قیمت مناسب داشته باشند تا بتوانند به سهولت و بموقع در دسترس مردم قرار بگیرند.
هم اکنون تولیدات شیمیایی هم در سازمان انجام می شود که سال گذشته در سایت جامدات و سایت مایعات کارخانه های ما، رقم تولید محصولات شیمیایی 90 مورد بود که امسال به 105 محصول خواهد رسید.
با توجه به رغبتی هم که این روزها به داروهای گیاهی ایجاد شده است، می طلبد که به تولید گیاهان دارویی توجه بیشتری کنیم و بر این اساس، سازمان توانسته است 120 عصاره گیاهی مختلف را تولید کند.
از سوی دیگر، کشور ما نیازمند واردات داروست و شرکت های بازرگانی وابسته به سازمان در زمینه واردات دارو هم می توانند بسیار تاثیرگذار عمل کنند؛ البته به شرطی که دولت از ظرفیت بالای این شرکت ها استفاده کند.
نکته مهم دیگر این است که در تجهیزات پزشکی وارداتی، استراتژی ما به این صورت است که همراه با واردات تجهیزات، تکنولوژی ساخت آن محصول را هم درخواست می کنیم. مثلا برای واردات تجهیزات اکسیژنراتور به کشور قرارداد بسته ایم، اما در مفاد قرارداد ذکر کرده ایم که علاوه بر واردات این محصول، باید نحوه تولید این محصول را هم به ما آموزش بدهند، زیرا معتقدیم که تولید تجهیزات پزشکی در کشور، گونه ای استقلال و خودباوری است.
اما یکی از عمده تمرکزهای سازمان، روی ساخت سرنگ های پزشکی معطوف شده است. هم اکنون در کشور 17 کارخانه سرنگ سازی داریم که سازمان تجهیزات پزشکی نیز به عنوان یکی از این مجموعه های تولید سرنگ شناخته می شود، اما جالب است که سازمان تجهیزات پزشکی به تنهایی می تواند سالانه 500 میلیون سرنگ در کشور تولید کند.
حال اگر فرض کنیم که هر فردی در کشور، سالانه به ده سرنگ نیاز داشته باشد، در نتیجه کشور ما باید سالانه 750 میلیون سرنگ تولید کند که 500 میلیون سرنگ آن را سازمان تجهیزات پزشکی تولید می کند.
به همین دلیل نیز باور داریم که 16 کارخانه دیگر توان ساخت 250 میلیون سرنگ را دارند و نیازی به واردات سرنگ نداریم.
پس چرا با وجود این که می گویید در سرنگ سازی به واردات نیاز نداریم، هنوز هم سرنگ های چینی به کشور وارد می شود؟ آن هم سرنگ های آلوده ای که گفته می شود فاقد استانداردهای بهداشتی است.
واردات سرنگ اگر هم انجام شده با دستور وزارت بهداشت انجام شده است و نمی خواهم در این زمینه که چرا و به چه میزان سرنگ وارد کشور شده است، صحبت کنم.
بگذارید سوالم را طور دیگری مطرح کنم، آیا می توانیم بگوییم مافیا و باندهایی در کشور وجود دارد که از واردات سرنگ سود می برند؟ آن هم در شرایطی که به قول شما کشور ما در زمینه سرنگ سازی خودکفاست.
اتفاقا سوال ما هم همین جاست که وقتی در کشورمان 17 کارخانه سرنگ سازی داریم، واقعا باز هم نیازمند واردات سرنگ چینی هستیم؟ در حالی که حتی اگر همت را مضاعف کنیم، سازمان تجهیزات پزشکی می تواند به تولید سالانه 700 میلیون سرنگ برسد.
مشکل اینجاست که شناخت کافی و واقعی در بخش تولید تجهیزات پزشکی وجود ندارد و اهمیتی چندانی به تولیدات پزشکی نمی دهند؛ همچنین استراتژی درستی هم در بخش درمان نداریم و همواره به صورت فوریتی و در دقیقه 90 کار می کنیم.
ببینید، من نمی خواهم کسی را در وزارت بهداشت متهم کنم، اما وزارت بهداشت باید رفع اتهام کند، شفاف بینی و واقع بینی را در دستور کارش قرار دهد و برخی سیاست هایش را بازبینی کند.
وزارت بهداشت باید توضیح دهد که چرا واردات دارو گاهی فقط به یک شرکت خاص اختصاص پیدا می کند و اصلا چه لزومی دارد که برای واردات دارو و تجهیزات پزشکی فقط به یک کشور وابسته باشیم.
درست است که در بخش واردات دارو، بحث تحریم واقعا تاثیرگذار است، اما آیا پذیرفته ایم که تحریم هایی مثل بروکراسی که خودمان وضع کرده ایم، بمراتب از تحریم های خارجی قوی تر است.
بخش سلامت و درمان ما بیشتر از آن که از تحریم خارجی ضربه خورده باشد، ده برابر بیشتر از داخل کشور ضربه خورده است.
نبود یک استراتژی و راهبرد درست در بخش درمان، اثر تحریم ها را چند برابر کرده است. مثلا در حالی که همین الان برخی داروها با کشتی حداکثر یک ماهه به کشور وارد می شود، اما هشت ماه در گمرک داخل می ماند.
مشکل بعدی ما این است که داروی وارداتی، غیرواقع بینانه از سوی وزارت بهداشت قیمت گذاری می شود. به طور مثال با وجود آن که سود واردات دارو 10 تا 15 درصد است، ولی دارو هشت ماه در گمرک می ماند و در نتیجه سرمایه گذار و شرکت وارداتی زیان می بیند. حال فرض کنید سرمایه گذاری که پنج میلیارد تومان دارو وارد کرده است، اگر نتواند دارو را در زمان کوتاهی با قیمت معقولی به فروش برساند و وزارت بهداشت هم قیمت غیرواقعی روی دارو بگذارد، بنابراین این شرکت وارداتی مجبور به انحراف می شود و تلاش می کند که از طریق شبکه های غیررسمی دیگری دارو را به فروش برساند تا بخشی از زیانش را جبران کند.
بنابراین بدیهی است که اگر دارویی در گمرک بماند و تاریخ انقضایش فرا برسد، این کار تباه کردن سرمایه های کشور است که باید از این کار جلوگیری شود.
نمی توانم وجود مافیای واردات دارو و تجهیزات پزشکی را تائید یا تکذیب کنم، اما حرفم این است که تا وقتی وزارت بهداشت سیاستگذاری دقیق تر و شفافیت بیشتری به خرج ندهد، مشکلات بخش درمان که به آن اشاره کردیم، حل نمی شود.
البته وزارت بهداشت هم بخشی از مشکلات دارو و تجهیزات پزشکی را به عملکرد هلال احمر نسبت می دهد. مثلا وزارت بهداشت اعلام کرده بود برخی سرنگ های تولید سازمان تجهیزات پزشکی، آلوده بوده است.
این مساله را به هیچ وجه قبول ندارم. کارخانه های سرنگ سازی سازمان در معرض دید مردم است و هر کارشناس حوزه درمان می تواند محصولات ما را ببیند و نظر بدهد. با قاطعیت می گویم که سرنگ سازی سازمان تجهیزات پزشکی در خاورمیانه تک است و هر اظهارنظری خلاف این، اظهارنظر کارشناسی نیست.
چگونه است که با وجود تولید دارو در هلال احمر و وزارت بهداشت، سازمان غذا و دارو می گوید سهم ایران در بازار تولید داروی جهان، کمتر از 0.5 درصد است؟
بخش تولید دارو در کشور مظلوم است. بخش تولید با همه تلاش هایش منفعت و سوددهی چندانی ندارد، زیرا با بروکراسی و فرآیندهای غلطی که برایش می گذاریم، اجازه سوددهی به این شرکت ها را نمی دهیم.
وقتی مواد اولیه یک شرکت دارویی یک سال در گمرک می ماند، چه انتظاری داریم که چرخ کارخانه ایرانی تولیدکننده دارو بچرخد. وقتی ما سود بانکی کلانی از تولیدکننده هایی که وام گرفته اند دریافت می کنیم، معلوم است که کارخانه ایرانی تولید دارو و تجهیزات پزشکی نمی تواند دوام بیاورد.
در حالی که باید در زمینه اعطای وام به تولید کننده ها بازنگری شود و از آنها بیشتر حمایت کنیم، اما هم اکنون سود 19 درصدی از تولیدکننده ها دریافت می شود؛ در حالی که سود بخش تولید محصولات دارویی و تجهیزات پزشکی در بهترین حالت به 15 درصد هم نمی رسد.
در بخش سلامت کشور، بخش تولید بسیار مظلوم است و به همین دلیل همواره مجبور به واردات دارو هستیم. اگرچه در مقام تئوری قوی هستیم، اما در مقام عمل ضعیف عمل می کنیم. حتی در زمینه مدیریت روانی بخش دارو هم ضعیف هستیم و به همین دلیل شایعه ها درباره کمبودهای دارویی زیاد است که آرامش بازار دارویی را به هم می ریزد.
ولی کمبود دارو در بازار حقیقت دارد و شایعه نیست.
بله، بخشی از کمبود دارو واقعی است و آن را می پذیریم، اما حرفم این است که بخشی از کمبودهای دارویی که عنوان می شود، شایعه و غیرواقعی است.
در حالی که باید برای رفع این مشکل، مسئولان با مردم صادق باشند و اطلاعات کمبود داروها را واقع بینانه به مردم بگویند، اما چنین اتفاقی در عمل نمی افتد.
اما بخشی از تولید داروی کشور بر عهده هلال احمر گذاشته شده است، ولی سازمان تدارکات پزشکی هم درباره کمبودهای دارویی اطلاع رسانی نمی کند.
درست است که ما هم در این حوزه فعالیت می کنیم، اما سیاستگذار بخش سلامت، وزارت بهداشت است و این وزارتخانه باید اطلاعات بازار دارو را در اختیار مردم بگذارد، زیرا اگر ما فهرست کمبود داروها را اعلام کنیم، احتمال دارد مورد اتهام قرار بگیریم.
به عنوان نمونه من یک دوره ای اعلام کردم که 212 قلم کمبود دارو داریم، اما مسئولان وزارت بهداشت تکذیب کردند و گفتند 60 قلم دارو در بازار کمیاب است.
با وجود تمام این موانع، اگر بخواهید راه حلی ارائه بدهید، به نظرتان بهترین راه تعامل وزارت بهداشت و هلال احمر برای رفع مشکلات درمانی بیماران چیست؟
مطمئن هستم اگر وزارت بهداشت از ظرفیت کامل هلال احمر استفاده کند، می توانیم مشکل تامین دارو در کشور را حل می کنیم.
هم اکنون سازمان تدارکات پزشکی 105 قلم دارو تولید می کند، اما اگر وزارت بهداشت قیمت دارو را واقع بینانه ببیند، تسهیلات با بهره کم در اختیار تولیدکننده قرار دهد و به نیروی بومی ماهر بیشتر توجه کند، قول می دهم حداقل 50 درصد مشکلات دارویی کشور حل خواهد شد.
وضع توزیع صافی دیالیز چگونه است؟ چون گویا به برخی شهرهای دور افتاده کشور، صافی دیالیز نمی رسد.
این موضوع را تکذیب می کنم، موجودی صافی دیالیز در کشور خوب است و بیماران نباید به هیچ وجه نگران کمبود صافی دیالیز باشند.
مطمئن باشید انبار های صافی دیالیزمان پر است و نیاز کشور را برطرف می کنیم، اما در این زمینه هنوز خودکفا نیستیم و گاهی اوقات واردات هم انجام می شود که در نظر داریم در آینده ای نزدیک در این زمینه نیز به خودکفایی برسیم.