«افراد در ایران 10 سال زودتر از دیگر کشورها به سکته مغزی مبتلا می‌شوند.» این خبری بود که چند روز پیش، از قول رئیس مرکز سیاستگذاری سلامت استان فارس در حاشیه دومین کنگره بین‌المللی سکته مغزی در ایران مطرح شد.
به گزارش روابط عمومی سازمان تدارکات پزشکی به نقل از ایسنا دکتر کامران باقری لنکرانی گفت:
کم‌تحرکی، مصرف بی‌رویه نمک و چربی، چاقی، استعمال دخانیات و در مجموع رژیم
نامناسب غذایی عواملی برای حرکت به سمت سکته‌های مغزی محسوب می‌شوند؛ در
حالی که همه این موارد در جامعه ما رو به افزایش است، به‌ویژه چاقی که در
دو دهه گذشته در کشور دو برابر شده و این زنگ خطری برای افزایش سکته‌های
مغزی به حساب می‌آید. به بهانه این خبر، سکته مغزی را زیر ذره‌بین قرار
می‌دهیم و به همه جوانب این بیماری می‌پردازیم.
براساس آمار، سکته در دنیا دومین عامل مرگ و میر و در ایران چهارمین عامل
است. در واقع بیماری‌های قلبی، تصادفات، بیماری‌های بدو تولد و سکته چهار
عامل مرگ و میر است.
ایرانی‌ها از نظر تعداد مطلق در رتبه دوم مرگ و میر ناشی از سکته قرار
دارند. باید بدانید سکته مغزی یک عارضه عروقی است که باعث آسیب به قسمتی از
مغز شده و به دو دلیل عمده ایجاد می‌شود. یکی اینکه ممکن است بر اثر
عواملی مجرای رگ بسته شود و خون به مغز نرسد. حالت دوم این است که با
پاره‌شدن رگ، خونریزی داخل مغز ایجاد شود که البته هر یک از این حالت‌ها،
دلایل خاص خود را دارند. به عنوان مثال یکی از دلایل پاره‌شدن رگ، فشار
خون بالاست اما در مورد بسته‌شدن رگ باید موارد دیگری را بررسی کرد.
دکتر مازیار سیدیان متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب و عضو هیات علمی دانشگاه
علوم‌پزشکی تهران می‌گوید: گاهی یک لخته یا ماده‌ای که باعث انسداد می‌شود
از قسمت دیگری از بدن مثل قلب جدا و با واردشدن به عروق مغزی، باعث
بسته‌شدن این عروق می‌شود که به آن آمبولی می‌گوییم. گاهی نیز رسوبات یا
موادی مثل چربی‌ها، داخل رگ انسداد ایجاد می‌کنند و باعث سکته مغزی
می‌شوند.
همچنین در برخی مواقع به‌علت گرفتاری در رگ و در نتیجه مختل‌شدن جریان خون
سکته ایجاد می‌شود. از طرفی سکته می‌تواند ناشی از پارگی رگی باشد که
خونریزی مغزی ایجاد کرده است. در هر صورت، دلیل سکته مغزی هر کدام از این
موارد که باشد، باید دقت داشت که با وقوع سکته مغزی، بیمار در خطر مرگ و
میر قرار خواهد گرفت.
شناسایی عوامل خطر
به گفته دکتر سیدیان، افزایش سن، فشارخون و چربی بالا، دیابت، کشیدن سیگار،
بیماری‌های قلبی، عدم تحرک کافی، استرس‌های زیاد و ... از مهم‌ترین علل
سکته‌های مغزی محسوب می‌شوند و افرادی که به نوعی با این موارد درگیر
هستند، بیش از دیگران در معرض خطر قرار دارند.
در این میان نباید فراموش کنیم که 90 درصد این عوامل خطر قابل پیشگیری
هستند. به عنوان مثال تا حد زیادی با پیروی از سبک زندگی سالم می‌توان جلوی
بروز دیابت نوع 2، چربی، فشارخون بالا، چاقی و ... را گرفت. همچنین افراد
می‌توانند به خاطر سلامتشان سیگار را ترک کنند، فعالیت بدنی بیشتری داشته
باشند و تا حد ممکن از استرس دور بمانند تا احتمال سکته مغزی در آنها به
حداقل برسد.
علائم را بشناسید
افراد باید بدانند در بسیاری از موارد، قبل از سکته مغزی علائمی به عنوان
پیش‌درآمد سکته بروز می‌کند و به گفته دکتر سیدیان مهم این است که افراد
این علائم را بشناسند و سریع و صحیح عمل کنند. گاهی فردی از خواب بیدار
می‌شود و احساس می‌کند نیمه چپ یا راست بدنش لمس شده و به خوبی کار نمی‌کند
و بعد از گذشت چند لحظه هم برطرف می‌شود.
این علامت می‌تواند نشانگر این موضوع باشد که یک رگ درون مغز به صورت موقت
بسته و دوباره باز شده است و فرد باید سریع به اورژانس منتقل شود چون در
غیر این‌صورت ممکن است سکته مغزی رخ دهد. البته وقتی فرد با سکته درجا
مواجه می‌شود واقعا نمی‌توان اقدامات خاصی انجام داد و باید در کوتاه‌ترین
زمان ممکن به اورژانس انتقال داده شود.
متاسفانه باور غلطی وجود دارد که بعضی‌ها فکر می‌کنند اگر فردی مبتلا به
بیماری فشارخون بالا سکته کرد سریع باید فشار او را پایین بیاورند اما در
واقع این کار می‌تواند بسیار خطرناک باشد. در عین حال، افراد بعد از بروز
علائمی مثل بی‌حسی یا ضعف دست و پا و صورت، اشکال در صحبت‌کردن یا درک
گفتار و اغتشاش شعور ناگهانی، اشکال ناگهانی در بینایی و راه‌رفتن، سرگیجه و
سردرد شدید ناگهانی بدون علت مشخص باید بلافاصله به اورژانس منتقل شوند تا
از بروز سکته و به دنبال آن از مرگ سلول‌های مغزی جلوگیری شود.
اصل طلایی درمان
به گفته دکتر سیدیان، روند درمانی در سکته‌های مغزی به نوع، محل و حجم سکته
بستگی دارد. در سکته‌های کوچک اگر فرد عوامل خطر را برطرف کند، می‌تواند
تا آخر عمر یک زندگی عادی داشته باشد اما در بعضی اوقات سکته‌ها بزرگ هستند
و ناتوانی شدیدی ایجاد می‌کنند. حتی گاهی دیده می‌شود یک خونریزی بزرگ در
مغز باعث جابه‌جایی مغز می‌شود و فرد را از پای درمی‌آورد اما به طور کلی
اگر فرد شانس بیاورد و سکته اول خیلی بزرگ نباشد و زمان طلایی درمان را از
دست ندهد، شانس زنده‌ماندن او بعد از سکته بسیار بالاست.
به عبارتی برای درمان و جلوگیری از عوارض پس از سکته مغزی یک زمان طلایی سه
تا چهار ساعته وجود دارد که اگر همه اقدامات لازم پزشکی به بیمار مبتلا تا
قبل از این چهار ساعت ارائه شود، شانس بازگشت به زندگی این بیمار زیاد
است.
در غیر این صورت به احتمال زیاد دچار مشکلاتی از جمله فلج، فراموشی و
وابسته‌بودن به دیگران تا آخر عمر یا حتی مرگ می‌شود. بد نیست بدانید مشکل
عمده بیماران سکته مغزی این است که خیلی دیر به بیمارستان مراجعه می‌کنند
طوری که بیشتر آنها زمان طلایی را از دست می‌دهند.
در واقع آنقدر برای بیماری‌ها و مشکلات قلبی اطلاع‌رسانی شده است که اگر
کسی به عنوان مثال دست چپش درد بگیرد، احتمال مشکل قلبی را می‌دهد و در
اکثر مواقع تلاش می‌کند هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کند اما در مورد سکته
مغزی، اگر کسی به طور ناگهانی دچار اختلال در صحبت‌کردن شود ممکن است
متوجه سکته مغزی نشود.
فراموش نکنید در صورت بروز سکته مغزی برگرداندن اندام فلج‌شده به کمک
فیزیوتراپی، شنا و آب‌درمانی صورت می‌گیرد و همیشه هم برگشت به صورت
صددرصدی نیست.