جهش صنعت داروسازی در ایران

به گزارش روابط عمومی سازمان تدارکات پزشکی به نقل از ایرنا پیشرفت علوم در عرصه های گوناگون سرعتی بیش از اندازه ی تصور به خود گرفته است، تا جایی که رقابت علمی به یکی از زمینه های رقابت بین المللی تبدیل شده است. یکی از مهمترین حوزه های علم که نقش مهمی در تولید کالاهای راهبردی (استراتژیک) دارد، «صنعت داروسازی» است. هر چند که ایران تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی از واردکنندگان دارو به شمار می رفت اما پس از آن، داروسازی نیز همچون سایر بخش ها، دچار دگرگونی شد و تولید داروهای مختلف در داخل شروع شد تا جایی که اکنون بر اساس آمارها، ایران در زمینه ی تولید دارو در بیش از 95 درصد داروها به مرحله ی خودکفایی رسیده است.
با نگاهی ویژه به پیشرفت های دارویی کشور در سال های گذشته، به جرات می توان، 2 سال سپری شده را دوره یی طلایی در تاریخ دارویی ایران لقب داد تا جایی براساس آمارهای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ایران در حوزه ی تولید داروهای نوترکیب در رده ی هفتم جهان قرار دارد و در تولید کلی دارو در سکوی 10 کشور برتر دنیا ایستاده است.
تولید نخستین نانو داروی ضد «سالک» دنیا، شکستن انحصار داروهای نوترکیب توسط متخصصان ایرانی، تولید انبوه داروی ضد سرطان به نام «دوکسوروبیسین لیپوزومال» با فناوری نانو و تولید انسولین قلمی برای نخستین بار در دنیا، مهمترین دستاوردهای 2 سال گذشته در حوزه ی صنعت داروسازی کشور به شمار می رود که به نظر می رسد ادامه ی این مسیر موجب شکل گیری دگرگونی در صنعت داروسازی ایران خواهد شد.
«رسول دیناروند» رییس سازمان غذا و دارو کشور نیز در تازه ترین اظهارات خود با اشاره به خودکفایی ایران در تولید دارو اعلام کرد: همه ی خط های ساخت دارو امروز در کشور موجود است و از نظر کمی بیش از 100 خط تولید دارو در کشور فعال هستند. از نظر تعدادی بیش از 160 قلم ماده ی موثر در کشور تولید می شود که در کنار تولید مواد بسته بندی، این تعداد افزایش می یابد. امروز با تلاش صورت گرفته مواد اولیه ی مهم با حجم و ارزبری بالا در کشور تولید می شود. امیدواریم و انتظار داریم پزشکان و مردم به جای استفاده از داروی خارجی از داروهای ایرانی و ساخت داخل استفاده کنند.
اما به رغم پیشرفت های دارویی در کشور و توانایی دانشمندان داروسازی ایران، بسیاری از کارشناسان بر این باورند که صنعت داروسازی نیازمند چشم اندازهای طولانی مدت است. از نگاه آنان، دست یابی به چشم اندازها نیز مستلزم تبیین درست در عرصه ی ملی است چرا که این امر ایران را در سطح تعامل های بین المللی قرار خواهد داد. بر این اساس اگر دانشمندان و متخصصان حوزه ی داروسازی در ایران به دور از چالش ها و تنش های سیاسی در تعامل با اندیشمندان دیگر کشورها باشند، به یقین در آینده ی نه چندان دور شاهد حضور گسترده ی فراورده های دارویی تولید داخل در بازارهای بین المللی خواهیم بود.

*** دیپلماسی دولت یازدهم و صنعت دارو سازی
یکی از کارشناسانی که در گفت و گو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا به بررسی روند رو به رشد صنعت داروسازی پرداخت «سید مهدی رضایت» رییس دانشکده ی علوم دارویی دانشگاه آزاد اسلامی بود. وی با اشاره به دوره ی جنگ تحمیلی و احتیاج شدید به دارو در ایران گفت: تحریم و نیاز فراوان دارو برای مجروحان جنگی، باعث شد تا متخصصان ایرانی با کمک توانمندی های بومی، صنعت داروسازی را که تا پیش از آن به واردات وابسته بود، به جایگاهی برسانند که اکنون بیش از 95 درصد کالاهای دارویی، در ایران تولید شود.
رضایت با بیان ظرفیت های صنعت دارو گفت: اگر نگاهی کلی به ظرفیت های کشور در داروسازی داشته باشیم، متوجه خواهیم شد حدود 20 دانشکده و نزدیک به 150 شرکت دارویی در ایران فعال هستند که در پوشش بخش خصوصی و دولتی فعالیت می کنند.
رییس دانشکده ی علوم دارویی همچنین با اشاره به نقش دولت تدبیر و امید در پیشرفت های دارویی گفت: سیاست خارجی درپیش گرفته شده از سوی دولت یازدهم مبنی بر تعامل جهانی باعث شکل گیری فضای مناسب برای برقراری ارتباط علمی در حوزه ی داروسازی شده است تا جایی که در دیدار هیات های گوناگون اروپایی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی همواره به عنوان یکی از اعضای اصلی مذاکره کننده، حضور دارد.
به گفته ی وی، شاید تحریم ها به صورت ویژه، بخش دارویی را شامل نمی شدند اما تحریم های بانکی روند معاملات دارو و انتقال آن را به کشور ناهموار کرده بود که با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید و توافق هسته یی و موضوع لغو تحریم ها، شاهد گشایش های بین المللی در فضاهای گوناگون به ویژه حوزه ی داروسازی هستیم.
وی یادآور شد: شاید برخی تصور کنند با توجه به اینکه کمتر از 5 درصد داروهای ما وارداتی هستند، پس هزینه ی زیادی نباید برای آن ها پرداخت شود اما باید گفت داروهای وارداتی از آنجا که داروهای ویژه و برای بیماری های خاص هستند، نزدیک 30 درصد از 11 هزار میلیارد تومان گردش مالی صنعت داروسازی را به خود اختصاص می دهند.
همچنین به بیان این کارشناس حوزه ی دارویی، دسترسی ایران به فناوری برخی داروها مانند داروهای نوترکیب و نانو دارو و همچنین راه اندازی خط تولید آنها، افزون بر آنکه می تواند صرفه جویی فراوانی در بخش ارز داشته باشد در شرایطی همچون تحریم ها نیز نجات دهنده ی کشور از بحران خواهد بود. راه اندازی خط تولید برخی داروها در ایران قدرت صادرات در این زمینه را نیز افزایش خواهد داد تا جایی که هم اکنون چندین قلم دارو به کشورهای همسایه از جمله روسیه صادر می شود.
رضایت در ادامه گذری بر شرایط صنعت دارو ایران در پسا تحریم زد و گفت: باز شدن دروازه های علمی دنیا به روی ایران هر چند که می تواند فرصت طلایی برای مشارکت در بخش های مختلف باشد اما در برخی از مواقع این شرایط موجب می شود، شرکت های داروسازی در حاشیه قرار گیرند و تلاش های چند دهه ی دانشمندان ما برای تولید دارو به حاشیه رانده شود.

*** توسعه داروسازی و درآمدزایی
«سید مهدی سجادی» دبیر انجمن داروسازان نیز در گفت و گو با ایرنا به بررسی پیشرفت های صنعت داروسازی پرداخت.
وی نیز با اشاره به خودکفایی ایران در تولید بیش از 95 درصد داروها، گفت: موفقیت های نخبگان داروسازی در ایران باعث شده است که با ایران با 150 شرکت داروسازی و 18 دانشکده تخصصی رتبه ی نخست در منطقه و رتبه ی دهم تولید دارو در دنیا را کسب کند.
سجادی با اشاره به رشد صنعت نانو دارو در 2 سال گذشته از اینکه ایران جایگاه هفتم را در رده بندی جهانی به دست آورده است، خبر داد.
به گفته ی وی، اگر بخواهیم روند رو به رشد تولیدهای دارویی در کشور تداوم داشته باشد، این صنعت باید به طور کامل حمایت شود چرا که زمینه های رونق آن در کشور با توجه به ظرفیت دانش آموختگان و نخبگان مناسب است. سرمایه گذاری در صنایع دارویی منجر به صادرات دارو خواهد شد که متاسفانه اکنون کمتر کسی به صادرات دارو توجه می کند. در صورت تحقق این مهم، می توان سالانه میلیون ها دلار برای کشور درآمدزایی کرد.
ترسیم چشم انداز آینده ی داروسازی کشور از دیگر مسایل مورد بحث دبیر انجمن داروسازی بود. وی در این زمینه می گوید: اگر قرار است به چشم اندازهای توسعه صنعت داروسازی بپردازیم به یقین باید افزون بر حمایت بخش خصوصی، حمایت بخش دولتی را نیز در اختیار داشته باشیم. اکنون صدها نخبه ی علمی کشور در رشته ی داروسازی مشغول به تحصیل هستند، اگر زمینه و آزمایشگاه های مجهز برای آنها فراهم شود می توان افزون بر مصارف داخلی، دارو را به کشورهای دیگر نیز صادر کرد.
وی با انتقاد از کسانی که نخبگان داروسازی را دارو فروش می نامند، گفت: در سال های گذشته دانشگاه ها شمار زیادی دانشجو در حوزه ی علوم دارویی تربیت کرده اند و این امر مشکل نیروی انسانی برای تولید دارو و فعالیت های صنعت داروسازی را رفع کرده است. اگر در گذشته دانشگاه ها مجبور به اعزام نخبگان برای آموزش به سایر کشورها بودند، اکنون در داخل کشور از چهره هایی استفاده می کنیم که توانسته اند کشور را در جایگاهی شایسته در حوزه ی داروسازی قرار دهند.

*** داروسازی و چالش های حل نشده
هر چند که پس از انقلاب اسلامی، کشور در زمینه ی تولید دارو گام های مهمی برداشت اما نباید فراموش کرد که صنعت داروسازی به طور کامل بومی نیست و جدا از نظام بین المللی توانایی ادامه ی فعالیت نخواهد داشت. صنعت داروسازی در بسیاری از زمان ها زیر تاثیر سیاست خارجی و تعاملات بین المللی دولت ها قرار می گیرد.
همچنین استفاده نکردن از نخبگان این رشته در فضاهای دانش و تولید نیز از دیگر چالش های صنعت داروسازی در ایران است. در حالی که پذیرش دانشگاهی در رشته ی مهم و راهبردی داروسازی نیاز به توان علمی بالایی دارد، غلبه ی نگاه پولسازی به داروسازی و تلاش برای تاسیس داروخانه از سوی نخبگان جوان، باعث شده است تا فضای عمومی جامعه به رشته ی داروسازی و متخصصان آن به چشم دارو فروش نگاه کنند. در واقع داروساز، دارو فروش نیست بلکه متخصصی است که باید از علم و توانایی اش در آزمایشگاه های بزرگ داروسازی استفاده شود. داروسازان ایران باید در ارایه ی خدماتشان تجدید نظر کنند و داروخانه را از محل فروش دارو به مرکز ارایه ی خدمات دارویی تبدیل کنند که این امر نیازمند حمایت سازمان نظام پزشکی و سازمان خدمات بیمه یی است.

*** فرجام سخن
صنعت و علم دارو سازی در ایران با وجود پیشرفت های فراوان نیازمند برنامه ریزی های بلند مدت است تا از علم ملی و در حال توسعه به دانشی فراملی تبدیل شود. صنعت داروسازی کشور در چهار دهه ی گذشته با عبور از بحران های سیاسی بخصوص تحریم ها، اکنون به نقطه یی از تکامل و ظرفیت رسیده است تا در کنار صنایع داروسازی کشورهای پیشرفته به عرضه ی دارو بپردازد و نشان «ساخت ایران» روی داروهای ایرانی در کشورهای مطرح داروسازی، طنین انداز شود.
دستیابی به این هدف، نیازمند مدیریت درست و بکارگیری دانش متخصصان دارویی در شرکت های بزرگ تولید دارو خواهد بود. به عبارت دیگر اگر صنعت داروی کشور به درستی مدیریت و اداره شود و مسوولان سیاستگذار به قدرت ارزآوری این صنعت برای کشور توجه کنند، ایران در آینده یی نه چندان دور به یکی از مهم ترین بازارهای جهانی دست خواهد یافت. تحقق این مهم با توجه به تاکید بزرگان نظام بر روی صادرات غیر نفتی می تواند آینده ی روشنی برای اقتصاد کشور رقم بزند.