توانبخشی بخش بر زمین مانده نظام سلامت کشور است

به گزارش روابط عمومی سازمان تدارکات پزشکی به نقل از اداره‌کل روابط‌عمومی  جمعیت هلال‌احمر ، سید امیر محسن ضیایی، رئیس جمعیت هلال احمر در محل سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی به پرسش های مطرح شده درباره وضعیت خدمات توانبخشی در کشور و اینکه چه ارگانی متولی حوزه توانبخشی است، پاسخ داد. بر اساس تعاریف موجود خدمات سلامت در سه حوزه بهداشت، درمان و توانبخشی تقسیم می شود.

توانبخشی یا بازتوانی فرآیندی است که در آن به فرد توانخواه که به علل مختلف از جمله اختلالات مادرزادی یا آسیب های ناشی از بیماری یا تصادف دچار اختلال در عملکرد فیزیکی، روانی یا اجتماعی شده است کمک می شود تا دوباره توانایی از دست رفته خود را به دست آورد.

توانبخشی به طور کلی در دو حوزه توانبخشی پزشکی و توانبخشی اجتماعی تعریف می شود. توانبخشی پزشکی بیشتر به بازتوانی افرادی می پردازد که بر اثر مشکلاتی مانند سکته، مشکلات عصبی و نخاعی، ضربه مغزی، آسیب های اسکلتی، عضلانی، سوختگی، کم شنوایی، مشکلات تعادل و...، می پردازد و تلاش می کند تا فرد آسیب دیده تا حد امکان استقلال عملکردی قبلی را باز یابد.

توانبخشی اجتماعی بیشتر به بازتوانی آسیب دیدگان اجتماعی می پردازد، افرادی که بر اثر مسائلی مانند خشونت، تجاوز، افسردگی و فرار از خانه، طلاق، اعتیاد، نداشتن مسکن، اختلال روانی مزمن، از کارافتادگی،بیکاری، فقر و... نیازمند کمک، بازتوانی و حمایت هستند. ارتوپدی فنی، بینایی سنجی، شنوایی شناسی،طب فیزیکی و توانبخشی،فیزیوتراپی، کاردرمانی،گفتاردرمانی، مددکاری اجتماعی از جمله رشته های دانشگاهی است که با حوزه خدمات توانبخشی مرتبط است.

پیشتر سید حسن هاشمی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی پیشنهاد داده بود که جمعیت هلال احمر با توجه به توان و سابقه تاریخی که دارد، مسئولیت بخشی از خدمات توانبخشی را به عهده بگیرد و در این زمینه به نظام سلامت کشور کمک کند. اکنون گفت و گوی ما را با رئیس جمعیت هلال احمر در این زمینه بخوانید: با توجه به سابقه جمعیت هلال احمر در ارائه خدمات توانبخشی و با توجه به ضعف ارائه این خدمات در کشور، آیا هلال احمر آمادگی این را دارد که متولی ارائه خدمات توانبخشی در کشور باشد؟ ضیایی: هلال احمر متولی توانبخشی نیست و نمی توانیم تولی گری خدمات توانبخشی را در کشور بپذیریم زیرا مطابق قانون، متولی سلامت در کشور وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است و خدمات توانبخشی نیز بخشی از خدمات سلامت است. بنابراین متولی تامین خدمات توانبخشی به مردم این وزارتخانه است و نمی تواند این تولی را به کس دیگری واگذار کند.

اما وزارت بهداشت، می تواند خرید خدمت کند و بخشی از تصدی و این مأموریت ذاتی را به جاهای دیگر واگذار کند.

خدمات سلامت به طور کلی در سه سطح تعریف می شود، خدمات پیشگیری، درمانی و توانبخشی، متولی حوزه پیشگیری، معاونت بهداشت وزارت بهداشت است، متولی امور درمان، معاونت درمان وزارت بهداشت است.

ولی معاونت توانبخشی در وزارت بهداشت نداریم. ضیایی: بله درست است، در واقع خدمات توانبخشی یک حوزه بر زمین مانده است و به اندازه دو بخش دیگر به آن توجه نشده است اما به اندازه دو حوزه دیگر یعنی پیشگیری و درمان اهمیت دارد، نه اینکه متولی ندارد، متولی آن وزارت بهداشت است اما خدمتی است که در سالهای گذشته به آن توجه زیادی نشده است در حالی که مردم انتظار دارند این خدمات را هم از متولی نظام سلامت دریافت کنند.

در گذشته مردم این قدر(مثل امروز) با حقوق خود آشنا نبودند و تصور می کردند همین که خدمات درمانی را دریافت کردند، کافی است و کار تمام شده است ولی الان انتظار دارند، خدمات توانبخشی را هم بعد از درمان دریافت کنند.

به خصوص اینکه امروز می دانیم، اهمیت توانبخشی خیلی وقتها از درمان هم مهمتر است و می تواند فرد را به زندگی بازگرداند. شاید نبود تعرفه های مشخص عامل ضعف در ارائه خدمات توانبخشی باشد؟ ضیایی: بله، این هم مسئله بسیار مهمی است. برای خدمات توانبخشی تعرفه های مناسبی تعریف نشده است و بیمه ها نیز به این حوزه توجه چندانی نداشته اند.

در واقع باید بگویم گر چه کشور ایران در بسیاری از شاخص های بهداشتی و حتی درمانی جزو کشورهای توسعه یافته محسوب می شود اما در حوزه توانبخشی کاملا کشوری توسعه نیافته و حتی از برخی کشورهای منطقه نیز عقب تر هستیم.

در حالی که از نظر نیروی انسانی توانایی آن را داریم که یک کشور توسعه یافته باشیم. برای جبران این عقب ماندگی چه کار باید بکنیم؟ ضیایی: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به عنوان متولی سلامت باید هر سه سطح خدمات را به درستی تعریف کند و در جاهایی که لازم است، تصدی و امور اجرایی را به جاهای دیگر واگذار کند و خرید خدمت کند، جمعیت هلال احمر هم می تواند بخشی از کار را انجام دهد اما این جمعیت نمی تواند متولی امر توانبخشی در کشور باشد.

در واقع وزارت بهداشت می تواند بخشی از تصدی امور توانبخشی را واگذار کند و خودش در جایگاه نظارتی و برنامه ریزی بنشیند و همان طور که گفتم جمعیت هلال احمر این آمادگی را دارد که بخشی از تصدی توانبخشی را قبول کند.

چه بخشی از تصدی خدمات توانبخشی را هلال احمر می تواند قبول کند؟ ضیایی: خدمات توانبخشی دو دسته است، یکی توانبخشی درمانی و دیگری توانبخشی اجتماعی، حوزه توانبخشی اجتماعی بیشتر با تعریف فعالیت سازمان بهزیستی سازگار است و این سازمان می تواند در این زمینه فعال شود اما جمعیت هلال احمر می تواند بخشی از تصدی توانبخشی درمان را به عهده بگیرد.

هلال احمر حتی از سالهای قبل از انقلاب در زمینه توانبخشی درمانی فعال بوده است و الان هم این امکان را دارد که این حوزه را تقویت کند.

آیا امکانات لازم برای پذیرش تصدی توانبخشی درمانی در هلال احمر وجود دارد؟ ضیایی: اگر بخواهیم به وضع مطلوب اشاره کنیم، نه. مسلم است که با وضع مطلوب خیلی فاصله داریم، به عنوان مثال در کشوری مانند عربستان که جمعیت آن کمتر از ایران است، 10 بیمارستان تخصصی توانبخشی وجود دارد، بروید کیفیت و سطح خدمات این مراکز را هم ببینید، واقعا با کیفیت و سطح خدمات کشور ایران متفاوت است. ما هم از نظر مراکز خدمات توانبخشی اولیه و هم مراکز توانبخشی جامع با کشورهای دنیا و حتی منطقه فاصله بسیار زیادی داریم.

در هلال احمر چند مرکز توانبخشی وجود دارد، می دانم که فقط یک بیمارستان تخصصی توانبخشی در هلال احمر داریم که بیمارستان نورافشار تهران است؟ ضیایی: بله فقط یک بیمارستان تخصصی نورافشار را داریم. 21 کلینیک و مرکز توانبخشی نیز در کشور وجود دارد که در مجموعه جمعیت هلال احمر فعالیت می کنند اما این امکانات کافی نیست. دولت باید در این زمینه سرمایه گذاری کند، البته توسعه این خدمات در صورتی میسر است که از نظر اقتصادی نیز صرف کند.

به هر حال جمعیت هلال احمر بنا دارد مراکز توانبخشی را در سراسر کشور افزایش دهد و این مراکز را تجهیز کند اما ارائه خدمات توانبخشی مناسب به مردم در کشور، به اعتبارات زیادی نیاز دارد که به هزاران میلیارد تومان می رسد.

امیدواریم در دوره پساتحریم و با گشایش های اقتصادی بتوانیم یک مقدار وضعیت کشور را از نظر خدمات توانبخشی بهتر کنیم.