روفیا تیرگری، روزنامه اطلاعات- برای تهیه گزارش از شرکت داروسازی سها، پیش از ورود به واحد تولید، باید
کلاه، روپوش، پاپوش مخصوص بپوشم و از ماسک استفاده کنم، که گاه این لباس‌ها
در طول بازدید، چندین بار، نو به نو می‌شود.
کارکنان نیز، ملزم به رعایت این رفتار بهداشتی هستند؛ در بسیاری از
واحد‌ها، تعداد نفرات بازدید‌کننده باید محدود باشد چرا که هرگونه حرکت،
موجب ایجاد ضربه به اتاق کنترل می‌شود.
دکتر امیری- مدیر تولید این شرکت داروسازی می‌گوید: ما محصولات متعددی
داریم. داروهای قلب‌عروقی، آنتی‌بیوتیک و مسکن. در واقع طیف‌های گوناگونی
از داروها در این شرکت تولید می‌شود. شروع فرآیند ساخت در بالای این مجموعه
قرار دارد که تحت کنترل است و به لحاظ قوانین و مقررات بینالمللی، تمام
الزامات را پاس می‌‌دارد؛ یعنی ما ملزم هستیم که شرایط تولید را
داشته‌باشیم.
دکتر امیری به سخنانش میافزاید: داروی ساخته‌شده، یک جزء موثره و چند
جزء جانبی دارد. این جزءهای جانبی، هرکدام نقشی در تولید دارند. یکی قوام
می‌دهد، دیگری باعث بازشدن قرص در بدن می‌شود و برخی هم باعث نگه‌دارندگی
مواد است.
این مواد، براساس دستورالعمل‌ها در اتاق مخصوص، ساخته می‌شود و پس از
خشک‌شدن و انجام مطالعات لازم بر روی آن‌ها باهم ترکیب می‌یابد و به شکل
قرص یا کپسول، به بازه تولید می‌رسد.
سلامتی برای همه
شرکت داروسازی سها که در حال بازدید از آن هستم، یکی از مجموعه‌های سازمان
تدارکات پزشکی است که در دهه هفتاد، با هدف تولید داروهای حیاتی و مهم،
ایجاد و راه‌اندازی شده است.
در حال حاضر، این شرکت داروسازی، داروهای قلبیرعروقی، هورمونی، اعصاب و
روان، آنتی‌بیوتیک‌ها، آنتی‌هیستامین، مسکن‌ها، درمان اعتیاد، ضد دیابت و
داروهای گوارشی را به صورت جامد و مایع تولید و به بازار عرضه می‌کند.
دکتر حسین عطار- مدیرعامل این شرکت دارویی در اینباره می‌گوید: این
شرکت، راه‌اندازی شد تا داروهایی را که در سلامت انسان‌ها نقش مهمی دارد،
تولید کند.
از جمله داروهای مسکن، ضددرد «روکسی ویل» است که برای اولین‌بار در
ایران وارد بازار کرده‌ایم، دارو برای دردهای متوسط تا شدید است. اثرات این
مسکن، مورد توجه انکولوژیست‌ها، متخصصان سرطان و انجمن‌های درد قرار گرفته
است. روکسی ویل، مسکن است که می‌توانیم آن را توسعه دهیم و به شکل‌های
غیرخوراکی وارد بازار کنیم.
عطار به سخنانش میافزاید: اثر ضد درد این دارو، ده برابر بیشتر از
مسکن‌های مشابه و هم‌خانواده است. از سایر کاربردهای بالینی و مزایای این
دارو، نشانه‌گیری مسیرهای متفاوت درد و مکانیسم اثر چندگانه برای بهبود
است. این مسکن را می‌توان در دردهای بعد از عمل جراحی و برای تسکین دردهای
همراه با التهاب نیز پوشش داد.
دکتر عطار یادآور می‌شود: تمام آنتی‌بیوتیک‌های مورد نیاز کشور، توسط
این شرکت تولید نمی‌شود اما آنتی‌بیوتیک آزیترو مایسین‌ـ‌که مصرف آن در
کشور زیاد است-توسط این شرکت تولید می‌شود.
ما در یک سال، در مجموع می‌توانیم۲۰۰ میلیون عدد قرص تولید کنیم. این
شرکت، بر اساس نیاز کشور، اقدام به تولید دارو می‌کند؛ به عنوان مثال،
متوجه شدیم که شربت بروفن در کشور، با کمبود مواجه شده است، فوری دست به
کار شدیم تا این شربت، تولید شود؛ اکنون روزانه تا ۸۰ هزار واحد، تولید
می‌شود تا بتوان به‌سرعت، بخشی از نیازهای بازار را تأمین کرد.
داروی ایرانی یا خارجی
شاید برای شما هم پیش آمده باشد که در داروخانه به شما می‌گویند داروی خارجی نداریم، آیا مشابه ایرانی بدهم؟
به راستی چه فرقی میان داروهای تولید ایران و خارج وجود دارد، آیا داروهای خارجی کیفیت بهتری دارد؟
دکتر حسین عطار در این باره می‌گوید: مطمئن باشید که کیفیت داروهای
ایران، مگر در موارد استثنایی، مشابه داروهای خارجی است. اگر در جایی
می‌بینید کیفیت دارو، آن‌گونه که باید نیست، برای این است که آن وجدان کاری
و حرفه‌ای داروساز، اعمال نشده است. استانداردهای ما با کشورهای خارجی،
یکی است؛ ما طبق استانداردهای جهانی تولید می‌کنیم.
شیمی در همة دنیا یکی است؛ نمی‌توان گفت مثلا H2O در ایران یک‌چیز است و
در خارج چیز دیگر. وقتی ماده‌ای با ماد، دیگر ترکیب می‌شود، واکنش‌هایی
که اتفاق می‌افتد، چه در ایران و چه در خارج یکی است.
اما همان‌طور که اشاره کردم، اگر استانداردها رعایت نشود، کیفیت هم کاهش
می‌یابد و این اتفاق ممکن است هر کجای دنیا بیفتد و ایران و خارج ندارد.
دکتر عطار در خصوص توصیة برخی پزشکان به مصرف داروی خارجی می گوید:
توصیه به مصرف داروی خارجی، از روی ناآگاهی است؛ اگر هر پزشکی از اصول شیمی
و داروسازی اطلاع داشته باشد، می‌داند که فرقی بین داروی ایرانی و خارجی
نیست. دارو، طبق ضوابط تولید می‌شود و فرمول‌های شیمیایی در همه‌جای دنیا
یکسان است.
مواد اولیه دارو
دکتر حسین عطار با یادآوری این که، مواد اولیة دنیا را چین تأمین
می‌کند، می‌گوید: برای یک داروساز نباید مهم باشد که مواد اولیه از کجا
می‌آید؛ بلکه مهم، دانش داروساز و آزمایش‌هایی است که بر روی مواد اولیه
انجام می‌دهد؛ و این که تشخیص می‌دهد، مادة اولیه، همان چیزی است که
می‌خواسته است.
بعضی وقت‌ها ۴۰ تا ۵۰ آزمایش بر روی مواد رسیده، انجام می‌دهیم تا مطمئن شویم که مادة رسیده، خالص و درست است.
شما مثلاً عسل را با اعتماد می‌خرید ولی، مواد شیمیایی را با اعتماد
نمی‌خریم. مواد شیمیایی که می‌خریم، اول می‌رود قرنطینه و کارشناسان، بیش
از ۳۰ آزمایش بر روی آن انجام می‌دهند تا مطمئن شوند، مواد اولیه، سالم است
و بعد اجازة تولید داده می‌شود.
ما مواد اولیه را طبق استانداردهای جهانی تست می‌کنیم؛ پس مواد
تشکیل‌دهندة قرص مثل استامینوفن چه در ایران، هند، چین و آمریکا تفاوتی با
هم ندارد. اگر من اصول را رعایت کنم و اصول حرفه‌ای را در نظر بگیرم، قرص
من هم معادل آن قرص خارجی خواهد بود.
اثر پلاسیبو(دارونما)
پلاسیبو(دارونما)، به استفاده از روش‌های درمانی صوری و تلقینی گفته
می‌شود که می‌تواند با فریب بیمار، اثر مثبتی در روند بهبودی وی داشته
باشد. اثر درمانی را که از به‌کاربستن چنین روش‌هایی حاصل می‌شود نیز(اثر
پلاسیبو) می‌نامند.
دکتر حسین عطار، در اینباره می‌گوید: پلاسیبو، می‌تواند وابستگی روانی و فرهنگی به یک موضوع باشد؛
مثلا من وابستگی فرهنگی دارم که هرچیز خارجی بهتر است؛ از آن‌جایی‌که
این اعتقاد را دارم، وقتی قرص خارجی استفاده می‌کنم، اثر بهتری دارد.
ثابت شده است اگر من به شما دارویی بدهم و شما هم به من اعتقاد داشته
باشید، ۳۰ تا ۴۰ درصد، تأثیر دارو بیشتر می‌شود؛ یا اگر دارویی خواب‌آور به
شما بدهم، چون شما به من اعتماد کرده‌اید، تأثیر زیادی در بهبود خواب شما
دارد. اثر پلاسیبو(دارو نما)، روحی و روانی است.
ارتباط بین ذهن و بدن و تأثیر آن بر یکدیگر، به خوبی اثبات شده است. به
همین دلیل، در گذشته از قدرت ذهن برای درمان بیماری و کاهش درد استفاده
می‌شد.
این یافته، آغازگر مطالعه‌ای شده است تا اثر دارونما را در درمان
بیماری‌ها بررسی کنند. نتایج به دست‌آمده شگفت‌انگیز بود: درمان به روش
دارونما، در درمان برخی از بیماری‌ها، همچون کوچک‌شدن تومورهای سرطانی، هیچ
تأثیری نداشت و یا تأثیر آن بسیار ناچیز بوده است؛ اما در کاهش برخی از
علائم مانند کاهش درد، اضطراب و اختلال خواب، تأثیر بیشتری داشت.
طرح دارو یار
دکتر حسین عطار، در ارتباط با طرح دارو یار می‌گوید: دولت با اجرای طرح
دارو یار، خواست به صنعت دارو کمکی کرده باشد؛ چون پایه‌های ساخت دارو و
هزینه‌های جاری گران شده است. بالاخره، هر شرکت داروسازی، یک بنگاه اقتصادی
است و باید چرخ‌اش بگردد.
یک بنگاه داروسازی، سود خیلی سرشاری ندارد. دارو در بخش دولتی، ۱۵ تا ۲۰
درصد سود دارد و در بخش خصوصی، حداکثر ۲۵ درصد. یک بنگاة اقتصادی باید سود
داشته باشد ولی یک شرکت داروسازی نباید سودش باعث فشار بر مردم شود.
البته به نسبت درآمد مردم، دارو گران است؛ برای آن‌که به مردم فشار وارد
نشود، قرار شده است، بخش افزایشی قیمت دارو را بیمه‌ها بپردازند، نه مردم!
عطار دربارة میزان صادرات دارو می‌گوید: یکی از مباحث مربوط به صادرات،
توانایی داخلی است که ما داریم اما بخش دیگر چالش این است که نیاز کشور
نباشد، مثل استامینوفن و متادون؛ چرا که همة شرکت‌ها تولید می‌کنند و امکان
ورود به بخش خارجی را دارند.
موضوع دیگر، بستر سیاسی مناسب است؛ ما طبق استانداردهای بینالمللی،
دارو را تولید می‌کنیم اما برخی کشورهای همجوار، تأییدیة سازمان غذا و دارو
آمریکا را می‌خواهند که خواستة آنان بی‌اساس است.
قیمت دارو
دکتر نیلوفر ترابی، مسئول فنی تولید دارو، در ارتباط با قیمت دارو
می‌گوید: شرکتهای داروسازی، به دو دستة خصوصی و دولتی تقسیم می‌شوند که
برخی زیرمجموعة تأمین اجتماعی هستند؛ هم تعداد شرکتهای دولتی زیاد است و
هم اخیراً به واسطة تحریم‌ها، برای برخی از مکمل‌ها، ممنوعیت ورود در نظر
گرفته شده است. تعداد شرکتهای خصوصی روبه‌رشد، بیشتر در زمینة تولید
مکمل‌ها، به غیر از مسکن‌ها افزایش پیدا کرده است؛ بعضی از این شرکت‌ها در
بخش‌های دیگر، بخصوص داروهای شیمیایی هم فعال هستند؛ اما عمدة نیاز دارویی
کشور، در حال حاضر، توسط شرکتهای دولتی تأمین می‌شود.
قیمت دارو، توسط سازمان غذا و دارو اعلام می‌شود؛ مثلاً دارویی مثل
استامینوفن، قیمتی مشابه دارد. تنها مورد تأثیرگذار روی قیمت دارو، آن هم
به مقدار جزئی، این است که تبدیل به برند شده باشد، مثل استامینوفن یا
استامینوفن ژل؛ یا این‌که شرکت تولیدکننده، گواهی GMP داشته باشد؛ که حدود
۱۴ درصد در قیمت دارو تأثیر دارد، در غیر این‌صورت، قیمت تمام داروها
یکسان است.
داروخانه‌های تخصصی و فوق‌تخصصی
داروخانه‌های تخصصی به دلیل ویژگی‌هایی از جمله وجود نیروهای مجرب و
متعهد، کنترل و نظارت دقیق و همچنین تأمین و توزیع به‌موقع و مطمئن،
داروهای مورد نیاز مردم را تأمین می‌کنند. از سویی، به واسطة توزیع داروهای
ویژه، با کیفیت متفاوت و بعضاً کمیاب و همچنین داروهای پرونده‌ای، از نقش و
اهمیت انکارناپذیری در نظام توزیع دارو برخوردارند.
داروخانه‌های مکانیزه در کشور با همکاری داروسازان مجرب، می‌توانند
داروهای عادی و تخصصی و داروهای پرونده‌ای بیماران سرطانی، پیوندی، دیالیز،
MS و داروهای تک‌نسخه‌ای را عرضه کنند که اکثراً تحت پوشش بیمه‌های جاری
کشور هستند.
در این داروخانه‌ها، با به‌بکارگیری سامانة مکانیزه، اجرای سامانة
ارائه داروهای خاص، دایرکردن شعبه‌ای از بانک در داخل داروخانه، نصب دستگاة
خودپرداز، بهره‌مندی از نیروی انسانی متخصص، پاسخگویی بیماران و مراجعین،
استقرار نمایندگان سازمان‌های بیمه‌گر تأمین اجتماعی و… با هدف تأیید نسخ و
رفع مشکلات احتمالی و مراجعه‌کنندگان و نیز ایجاد امکانات رفاهی، تلاش
می‌شود با وجود حجم بالای مراجعین و بیماران، مدت زمان انتظار برای دریافت
دارو در حداقل زمان ممکن، انجام پذیرد.
تولید سالانه، ۲۰۰ میلیون قرص
دکتر حسن عطار با اشاره به دریافت گواهینامه GHP می‌گوید: ظرفیت
راه‌اندازی خط تولید جدید و ساخت داروهای جدید و استراتژیک در شرکت وجود
دارد که می‌تواند نقش به‌سزایی در خودکفایی داروسازی کشور ایجاد کند.
شرکت ما دارای دو سایت تولید است که با برخورداری از پیشرفته‌ترین
امکانات و تجهیزات فنی و ظرفیت تولید داروهای استراتژیک، نه تنها قادر به
توسعه فعالیت‌های تولیدی خود در زمینة جامدات، مایعات، قرص و کپسول، طبق
استانداردهای بینالمللی است بلکه می‌تواند در زمینة انعقاد قراردادهای
تولیدی فعالیت کند.
ظرفیت شرکت در سال، ۲۰۰ میلیون قرص، ۱۰۰ میلیون کپسول و ۱۰ میلیون شربت سوس‌پانسیون است.
عطار به سخنانش میافزاید: داروهای برند‌شده شرکت، شامل آسیفن،
لوژل‌اس، فیناگر، فیناپروست، ایبوپروویل است. وجود سامانه‌های کیفیت IMS،
پروانه تولید مکمل‌های طبیعی و فرآورده‌های سنتی، فرآیند استانداردسازی
کیفیت محصولات و بهره‌مندی از کارکنان تحصیل‌کرده، متعهد و مجرب از نقاط
مثبت و عوامل عملکرد موفق هر شرکتی‌ست.
عطار بر این باور است که تأثیر تحریم‌ها بر روند تولید دارو، باعث شده
تا به سختی ارز منتقل شود. گرچه کشورهای تحریم‌کننده ادعا دارند که ایران
را در زمینه دارو تحریم نکرده‌اند اما واقعیت این است که تولید دارو با
مشکلات زیادی مواجه است. البته ایران هم با دورزدن تحریم‌ها توانسته است
داروهای مورد نیاز خود را تأمین کند. بیماران و نیازمندان به داروهای
کنترل‌کننده و فوری، چه گناهی کرده‌اند که باید بدون دارو بمانند.
خطرات مصرف بی رویه برخی داروها
همان‌گونه که برخی داروها نجات‌بخش‌اند، گروهی از داروها نیز ارمغانی مگر مرگ ندارند البته اگر بدون نسخة پزشک استفاده شود.
قرص‌هایی که باعث مرگ می‌شود، داروهای غیر نسخه‌ای و معروفی است که همة
مردم به راحتی از آن‌ها استفاده می کنند اما از عوارض خطرناک آن‌ها آگاهی
ندارند. برخی از این قرص‌ها مسکن‌هایی هستند که افراد برای دردهای خفیف
روزانه از جمله سردرد از آن‌ها استفاده می‌کنند؛ از بین قرص‌هایی که باعث
مرگ می‌شود، می‌توان به استامینوفن اشاره کرد که همه، به راحتی در
موقعیت‌های گوناگون از آن بهره می‌برند و به دیگران هم پیشنهاد می‌دهند.
داروهای گیاهی معروف شده است به درمانگرهای درازمدت؛ برای همین برخی
کسان برای زود به نتیجه‌رسیدن، دوزاژ دارو را خودسرانه بالا می‌برند، برای
همین و از آن‌جایی که هر دارویی، پیامدهایی دارد، یا بیماری تشدید می‌شود
یا بیماری جدیدی به وجود می‌آید.
پس حتی داروهای گیاهی نیز در صورت استفاده بی‌رویه و نادرست، عوارض
جانبی مرگبار دارد؛ و این گفته که گیاه بی‌ضرر است و تنها داروهای شیمیایی
بیماری‌زا است، نادرست از آب در می‌آید. حتی زیاده‌روی در خوردن میوه‌ها که
سرشار ویتامین است، ممکن است قند خون را بالا ببرد یا لیموترش و گریپ
فروت، فشار را بیندازد.
سوء مصرف داروهای غیرنسخه‌ای شیمیایی در میان نوجوانان ۱۳ تا ۱۶ متداول
است. نوجوانان و جوانان نیز ممکن است دچار سوءمصرف داروهای غیرنسخه‌ای
شوند. آنان اغلب این داروها را همراه با سایر داروها مصرف می‌کنند.
داروهایی که در حال حاضر بیشتر از سوی نوجوانان و جوانان مورد سوءمصرف قرار می‌گیرد، یکی دکسترو متورفان است که ترکیب فعال دارد.
برخی داروها نیز بسیار گرانند مانند دارویی که برای ژن‌درمانی بیماران و
کسانی که به طور دائم به انتقال خون نیاز دارند، مورد استفاده قرار
می‌گیرد. قیمتی که شرکت تولیدکننده برای هر دوره درمانی از این دارو تعیین
کرده است ۲.۸ میلیون دلار است، که این دارو را به گران‌ترین داروی جهان
تبدیل کرده است.
این دارو برای درمان بیماری «تلاسمیا بتا»، عامل کاهش اکسیژن در خون و
نارسایی‌های قلب و کبد تولید می‌شود. مبتلایان به این بیماری نادر، هر دو
تا پنج هفته یکبار به انتقال خون نیاز دارند.